Temat:
O wieloznaczności Prometeusza.
Mity
greckie z biegiem czasu uległy desakralizacji – straciły swój specjalny,
„boski” charakter, co wiąże się z odejściem Europejczyków od religii
politeistycznych. Do dziś nie przestały być jednak jednym ze źródeł inspiracji
dla twórców różnych dziedzin sztuki.
Literatura
europejska wciąż chętnie odwołuje się do motywów mitologicznych. Ich obecność w
utworach często służy ocenie współczesnego świata i jest jednocześnie wyrazem
tęsknoty za antycznymi wartościami.
Proszę
przeczytać mit Prometeusz Jana Parandowskiego.
Prometeusz
Inne podania głosiły, że człowiek jest tworem jednego z tytanów -
Prometeusza, który ulepił go z gliny pomieszanej ze łzami. Duszę zaś dał mu z
ognia niebieskiego, którego parę iskier ukradł z rydwanu słońca. Niedaleko
miasta Panopeus pokazywano chatę z cegieł, gdzie Prometeusz ongi dokonywał swej
pracy. Dokoła leżały odłamki gliniastej ziemi, a szedł z nich zapach jakby
ciała ludzkiego. Były to bowiem resztki nie zużytego materiału. Dziś jeszcze
czerwona ziemia beocka przypomina baśń o stworzycielu rodu ludzkiego.
Człowiek
Prometeusza był słaby i nagi. Palce miał zakończone zbyt kruchymi paznokciami,
by mu były obroną przed pazurami dzikich zwierząt. Jedynie jego postać,
niepodobna do otaczających stworzeń, była widocznym obrazem bogów. Brakowało mu
tylko ich siły. Niby młode zjawy senne błądzili ludzie, bezradni wobec potęg
przyrody, której nie rozumieli. Wszystkie ich czyny były nieświadome i
bezładne. Widząc to Prometeusz ponownie zakradł się do wielkiego spichlerza
ognia w niebiesiech i przyniósł na ziemię pierwsze zarzewie. W siedzibach
ludzkich zapłonęły jasne ogniska ogrzewając mieszkańców i płosząc drapieżne
bestie. Mądry tytan uczył ludzi umiejętnego używania ognia, sztuk i rzemiosł.
Nie podobało się to Dzeusowi. Mając w pamięci niedawną walkę z
gigantami, obawiał się wszystkiego, co pochodzi z ziemi. Kazał tedy
Hefajstosowi, z bogów najbieglejszemu we wszelkich kunsztach, stworzyć kobietę
cudnej urody, na wzór bogiń nieśmiertelnych. Gdy misterne to dzieło już było
gotowe, Atena nauczyła pierwszą niewiastę pięknych robót kobiecych; Afrodyta
otoczyła jej oblicze wdziękiem i w oczy wlała urok uwodzicielski; Hermes dał je
skryty i pochlebczy charakter wraz z darem kuszącej wymowy; w końcu ubrano ją w
złoto i uwieńczono kwiatami. I nazwano ją Pandorą, albowiem była ona darem dla
ludzi od wszystkich bogów i każdy z bogów obdarzył ją jakąś szczególną
właściwością. W posagu otrzymała glinianą beczułkę szczelnie zamkniętą, której
zawartości nikt nie znał.
Tak wyposażoną Pandorę zaprowadził Hermes, posłaniec bogów, na
ziemię i zostawił ją przed chatą Prometeusza. Mądry tytan wyszedł przed dom
przyjrzeć się pięknej nieznajomej i od razu zwietrzył jakiś podstęp. Nie
przyjął jej więc, ale odprawił i innym doradzał tak samo postąpić. Lecz
Prometeusz miał brata nie bardzo rozumnego, imieniem Epimeteusz, co się
wykłada: "wstecz myślący". Ten nie tylko nie wygnał Pandory, lecz
natychmiast z nią się ożenił. Pandora ciekawa była zajrzeć do owej beczułki, którą
bogowie dali jej we wianie. Ale przyszedł Prometeusz, odwiódł brata na stronę i
przestrzegał: "Niemądry Epimeteuszu - rzekł - zrobiłeś już jedno głupstwo,
żeś tę niewiastę, na zło chyba stworzoną przez bogów, przyjął do domu. Nie czyń
przynajmniej drugiego głupstwa i nie otwieraj beczki ani żonie nie pozwalaj, bo
tak mi się zdaje, że w niej jakieś wielkie licho siedzi". Epimeteusz
przyrzekł, że się nad tym zastanowi. Miał zwyczaj myśleć bardzo długo i powoli,
tak że zanim zdążył rozważyć słowa brata, szybkomówna Pandora nakłoniła go do
otwarcia beczki. I oczywiście stało się nieszczęście. Ledwo podniesiono wieko,
wyleciały na świat wszystkie smutki, troski, nędze i choroby i jak kruki
obsiadły biedną ludzkość.
Prometeusz chciał teraz bogom podstępem za podstęp odpłacić. Zabił
wołu i podzielił go na dwie części: osobno złożył mięso, które owinął skórą,
oddzielnie zaś kości, i nakrył je tłuszczem. Zaczem poprosił Dzeusa:
"Którą część weźmiesz, będzie odtąd bogom poświęcona". Dzeus wybrał
tę, gdzie było więcej tłuszczu, domyślając się pod jego grubą warstwą
najdelikatniejszego mięsa. Natychmiast przekonał się, że to same kości, okryte
najgorszym tłuszczem. Ale wyrok był niecofniony: te właśnie części zwierząt
składano w ofierze bogom niebieskim.
Dzeus zemścił się okrutnie. Na jego rozkaz przykuto Prometeusza do
skały Kaukazu. Co dzień zgłodniały orzeł zalatywał, by mu wyjadać wątrobę,
która wciąż odrastała. Wokoło było pusto i głucho. Skazaniec nie słyszał głosu
ludzkiego ani nie ukazywała mu się twarz przyjazna. Palony gorącymi promieniami
słońca, bez ruchu i spoczynku, trwał Prometeusz, niby wieczny wartownik, dla
którego zawsze późno przychodzi noc w płaszczu gwiaździstym i za późno zorza
poranku roztapia się w ciepłocie dnia. Jego próżne jęki spadały w przepaść gór
jak martwe kamienie.
Prometeusz jest jedną z najwznioślejszych postaci w
mitologii - bóg, który cierpiał przez miłość dla ludzi. Zanim do nich
przemówił, byli jak ślepcy i brodzili w mroku, nie wiedząc ani o sobie nic, ani
o świecie otaczającym, były im obce budowy kamienne, strzelające ku słońcu, nie
znali sztuki ciesielskiej. Nie umieli powiedzieć, kiedy następuje kres zimy lub
kwietnej wiosny, albo jesieni bogatej w plony. Żyli jak mrówki w ciemnych
jaskiniach, aż on im pokazał, gdzie wschodzą gwiazdy i kędy zachodzą. Dał im
naukę o liczbach, najprzedniejszą wiedzę i objawił kunszt pisania, ten skarbiec
pamięci i źródło poezji. Oswoił zwierzęta, konie zaprzągł do wozu i na słone
morze spuścił płóciennoskrzydłe statki. Dał chorym lekarstwa kojące i wynalazł
zioła, które ból usuwają. W głębi ziemi wyśledził cenne metale i objawił, jak
ze snu, lotu ptaków i głosów w przyrodzie odgadywać przyszłość. Prometeusz w
człowieku rozbudził ducha i dał mu moc panowania nad światem. [...]
1. Do jakiego rodzaju mitów
można zaliczyć historię o Prometeuszu? Antropogeniczny
bo opowiada o stworzeniu człowieka.
2. Co oznacza imię Prometeusz?
Bardzo rozumny inteligenty.
3. Jaki był człowiek zaraz po
stworzeniu przez Prometeusza? Człowiek
stworzony przez Prometeusza był nagi i
słaby przypominał zwierzę
4. Czego Prometeusz nauczył
człowieka? Prometeusz nauczył człowieka
władać ogniem, co umożliwiło rozwój
cywilizacji.
5. Jaki był jego stosunek do
człowieka? Jest dobry, litościwy
6. Dlaczego Prometeusz został
ukarany przez bogów? Ukradł ogień ze
spichlerza żeby dać go ludziom, Bogowie obawiali się utraty władzy .
Zakpił z Zeusa dał mu w ofierze kości
otoczone tłuszczem.
7. Jaką karę wymierzyli mu bogowie? Został przykuty do skały
Kaukazu i codziennie wygłodniały orzeł
odgryzał mu kawałek wątroby, a ona mu odrastała.
Z
mitem o Prometeuszu związane są określenia, których znaczenie proszę wyjaśnić
i zapamiętać:
PUSZKA
PANDORY – symbolizuje nieszczęście
OGIEŃ PROMETEJSKI – rozwój cywilizacji, kultury
OGIEŃ PROMETEJSKI – rozwój cywilizacji, kultury
PROMETEIZM
= POSTAWA PROMETEJSKA –bunt przeciwko Bogom, przeznaczeniu losowi w imię
ogółu, jego dobra gotowość do
poświęcenia , bezinteresowność.
Proszę
przeczytać utwór Stary Prometeusz Zbigniewa Herberta:
Pisze pamiętniki. Próbuje w nich wyjaśnić miejsce bohatera w systemie konieczności,
pogodzić sprzeczne ze sobą pojęcia bytu i losu.
Ogień buzuje wesoło w kominku, w kuchni krząta się żona - egzaltowana wesoła dziewczyna,
która nie mogła urodzić mu syna, ale pociesza się, że i tak przejdzie do historii.
Przygotowanie do kolacji, na którą ma przyjść miejscowy proboszcz i aptekarz
najbliższy teraz przyjaciel Prometeusza.
Ogień buzuje na kominku. Na ścianie wypchany orzeł i list dziękczynny tyrana Kaukazu,
któremu dzięki wynalazkowi Prometeusza udało się spalić zbuntowane miasto.
Prometeusz śmieje się cicho. Jest to teraz jedyny sposób wyrażenia niezgody na świat.
Pisze pamiętniki. Próbuje w nich wyjaśnić miejsce bohatera w systemie konieczności,
pogodzić sprzeczne ze sobą pojęcia bytu i losu.
Ogień buzuje wesoło w kominku, w kuchni krząta się żona - egzaltowana wesoła dziewczyna,
która nie mogła urodzić mu syna, ale pociesza się, że i tak przejdzie do historii.
Przygotowanie do kolacji, na którą ma przyjść miejscowy proboszcz i aptekarz
najbliższy teraz przyjaciel Prometeusza.
Ogień buzuje na kominku. Na ścianie wypchany orzeł i list dziękczynny tyrana Kaukazu,
któremu dzięki wynalazkowi Prometeusza udało się spalić zbuntowane miasto.
Prometeusz śmieje się cicho. Jest to teraz jedyny sposób wyrażenia niezgody na świat.
Zbigniew Herbert Król
mrówek, Kraków 2001
[za:] Maturalnie, ze
zdasz. Język polski, Warszawa 2004
1. Gdzie
rozgrywa się akcja utworu? Akcja dzieje się w domu Prometeusza
2. Odszukaj
obecne w tekście dwa rekwizyty z mitu o Prometeuszu i wyjaśnij, w jakim celu
wykorzystał je autor w utworze. Ogień i orzeł
- ogień jest wykorzystywany do zabijania, mordowania, wypchany orzeł jest symbolem upadku władzy
boskiej. Została ona zastąpiona przez
tyranię ludzi.
3. Czym
zajmuje się Prometeusz? Pisze pamiętniki
w których się zastanawia czy dobrze postąpił. Śmieje się z własnej naiwności.
Rozczarował się postawą ludzi, którzy wykorzystali ogień do złych celów.
4. Jaki
jest świat, w którym żyje Prometeusz? Świat w którym żyje Prometeusz jest
zniszczony przez ludzi. Ludzie są okrutni.
Prometeusz to stary człowiek, żonaty, mieszkający w
wygodnym domu, przyjaźniący się z proboszczem i aptekarzem, wiodący leniwe,
nudne życie na prowincji. O przeszłości
przypominają mu: orzeł – wypchany (nie istnieją bogowie, nie ma już więc
i kary) i list od tyrana Kaukazu – ogień, który Prometeusz podarował ludzkości,
został wykorzystany w sposób daleki od intencji dobroczyńcy – stał się narzędziem
zbrodni, przemocy, symbolizuje zniewolenie. Ironią jest, że walczący przeciw
tyranii bogów Prometeusz, przyczynił się do rozpowszechnienia tej postawy wśród
ludzi. I bohater ma świadomość tego paradoksu. Nie buntuje się już, jest
bezsilny, pisze pamiętniki, świat przestał być w jego oczach wart poświęceń.
Herbert posłużył się postacią z mitologii, by
przedstawić bolesną prawdę o współczesnym mu świecie. Życiodajna siła,
chroniąca niegdyś ludzkie domostwa – ogień prometejski – jest w nim niszczącym,
śmiercionośnym żywiołem, wykorzystywanym do umacniania władzy. Czy początkowi
ludzkości przeciwstawił jej upadek?
Komentarze
Prześlij komentarz