polski

Lekcja 5. Wzór poezji religijnej – fragmenty Księgi Psalmów. 

Księga Psalmów zaliczana jest  do pism mądrościowych. Tradycja przypisuje jej autorstwo Dawidowi, królowi Izraela (XI/X w.p.n.e.). Badania naukowców dowiodły jednak, że poszczególne psalmy (jest ich w sumie 150) powstawały na przestrzeni wielu wieków: najstarsze pochodzą z XI w.p.n.e.,
a pełny ich zbiór uformował się w IV w.p.n.e. lub jeszcze później. Oczywiste jest więc, że psalmy miały wielu autorów - ich imiona pojawiają się w tytułach lub w pierwszych wersach (należał do nich m.in. twórca potęgi Izraela - Salomon). Wszystkie utwory pochodzące z tej księgi łączy modlitewny
i pochwalny charakter – typowy dla liryków mówiących
o ludzkiej potrzebie oddania się pod Boską opiekę, ale Bóg jest w nich nie tylko odbiorcą próśb i dziękczynień - to także dawca prawa i mądrości. Co łączy wszystkie psalmy?

modlitewny charakterZbiór psalmów poddawano rozmaitym klasyfikacjom. Dziś przy ich podziale pod uwagę bierze się treść i rodzaj wypowiedzi. W związku z tymi kryteriami wyróżnia się:·       psalmy błagalne

·       psalmy dziękczynne

·       psalmy królewskie

·       psalmy mądrościowe

·       psalmy patriotyczno-religijne

psalmy pochwalne Pamiętaj jednak, że psalm może dzielić się na kilka mniejszych części tematycznych i być  utworem np. pochwalno-błagalnym Z jakim rodzajem psalmów związany jest fragment Psalmu 6?

Zmiłuj się nade mną, Panie, bo słaby jestem,

uzdrów mnie, bo zatrwożyły się kości moje.

                               /przeł. Czesław Miłosz/Przyjrzyjmy się analizie Psalmu 6.

Bóg – wymierza karę za złe uczynki

Analizę rozpoczniemy od określenia sytuacji lirycznej, czyli okoliczności, w jakich podmiot liryczny wypowiada się w utworze (1) – to pozwoli nam ustalić charakter psalmu (2). Wersy, które wykorzystamy w tym celu, zostały zaznaczone kolorem czerwonym. Następnie, spróbujemy stworzyć portret Boga (3), czyli adresata – odpowiednie wersy zostały zaznaczone kolorem zielonym. Analizę zakończymy krótką charakterystyką relacji łączących podmiot liryczny i adresata (4).   Nie karć mnie, Panie, w swym gniewie

 i nie karz w swej zapalczywości.

CZ –znajduje się  w trudnej sytuacji ma chorą duszę, boi się Boga

 Zmiłuj się nade mną, Panie, bom słaby;

 ulecz mnie, Panie, bo kości moje strwożone

 i duszę moją ogarnia wielka trwoga

 lecz Ty, o Panie, jakże długo jeszcze Zwróć się, o Panie, ocal moją duszę,

 wybaw mnie przez Twoje miłosierdzie,

Bóg jest miłosierny

 bo nikt po śmierci nie wspomni o Tobie:

 któż Cię wychwala w Szeolu? 

Cz. jest zmęczony cierpieniem, które go przerasta ,żałuje swoich   grzechów.

Odstąpcie ode mnie wszyscy, którzy zło czynicie,

 bo Pan usłyszał głos mojego płaczu;

 Pan usłyszał moje błaganie, Pan przyjął moją modlitwę.

Bóg wysłuchał jego próśb i pomógł mu.

 Niech się wszyscy moi wrogowie zawstydząści, głęboko wierzy w łaskę, którą może go 1. Już pierwsze wersy utworu wskazują na to, że podmiot liryczny błaga Boga o miłosierdzie. Jest świadomy swojej grzesznej natury i odczuwa strach przed gniewem Bożym. Zdając sobie sprawę z własnej słabości, głęboko wierzy w łaskę, którą może go obdarzyć Bóg. Tylko ona wydaje się być drogą do uleczenia duszy. Wersy rozpoczynające się od słów: „zmęczyłem  się moim jękiem...” są wyrazem skruchy, pokory i żalu za grzechy, które prowadzą człowieka

do upadku. Wypowiedź podmiotu lirycznego przypomina lamentację.2. Sytuacja liryczna pozwala zaliczyć ten utwór do psalmów błagalnych – dominuje w nim rozpaczliwe wołanie o łaskę, wyrażone w licznych apostrofach: „nie karć mnie”, „wybaw mnie”, nacechowanych emocjonalnie – dominującym uczuciem podmiotu lirycznego jest strach, który w tym utworze został wyolbrzymiony (uległ hiperbolizacji) – „kości moje strwożone”, „starzeję się z powodu wszystkich mych wrogów” – wrogowie, o których mówi podmiot liryczny symbolizują zło, które czyha na człowieka. Pamiętajmy

 jednak, że dalsza część utworu wyraża pochwałę Boskiego miłosierdzia 3. Bóg przedstawiony został w Psalmie 6 w sposób typowy dla ksiąg Starego Testamentu, jako surowy Sędzia, wymierzający karę za ludzkie grzechy, wzbudzający w człowieku strach swoją potęgą. Bóg daje się jednak przebłagać, jest sprawiedliwy – ci, którzy okażą skruchę mogą liczyć na Jego szczególną opiekę i miłosierdzie – umacnia ono człowieka w walce ze złem. Bóg nie pozostaje więc obojętny na ludzkie modlitwy, okazuje swoją dobroć.4. Relacje między podmiotem lirycznym a adresatem w Psalmie 6 przedstawione zostały w sposób charakterystyczny dla całej księgi:

człowiek – podmiot liryczny – kruchość istnienia	BÓG – adresat - potęga
Człowiek zabiega o opiekę Boską. Człowiek zdając sobie sprawę z własnej słabości, wielokrotnie w życiu błądząc, tęskni za miłością Boga, którą sam stara się Go obdarzać. Oczekuje od Niego pomocy, Jego potęga wzbudza w człowieku strach, daje jednak nadzieję na umocnienie w walce ze złem, cierpieniem, poczuciem życiowej klęski.	Bóg okazuje łaskę. Bóg jest opiekunem człowieka, okazuje mu dobro i miłosierdzie, jednak w zamian oczekuje od niego bezgranicznego posłuszeństwa i umiejętności oceny własnego postępowania. Bóg sprawiedliwe ocenia życie człowieka.

 Proszę przystąpić do samodzielnej analizy Psalmu 23 (podręcznik s. 23)

 i zamieszkam w domu Pańskim

po najdłuższe czasy.
Psalm. Dawidowy.

Pan jest moim pasterzem, nie brak mi niczego.

Pozwala mi leżeć na zielonych pastwiskach.

Prowadzi mnie nad wody, gdzie mogę odpocząć:

orzeźwia moją duszę. Wiedzie mnie po właściwych ścieżkach

przez wzgląd na swoje imię.

Chociażbym chodził ciemną doliną,

zła się nie ulęknę,

bo Ty jesteś ze mną.

Twój kij i Twoja laska są tym, co mnie pociesza.

Stół dla mnie zastawiasz wobec mych przeciwników;

namaszczasz mi głowę olejkiem;

mój kielich jest przeobfity.

Tak, dobroć i łaska pójdą w ślad za mną

przez wszystkie dni mego życia

(Ks. Psalmów 23:1-6, Biblia Tysiąclecia)1.   Proszę scharakteryzować podmiot liryczny posługując się określeniami z tekstu.1.   Proszę  scharakteryzować adresata posługując się określeniami z tekstu.

2.   Proszę wskazać rodzaj psalmu.

Pochwalny –wychwala Boga za jego opiekuńczość1.   Proszę określić relacje łączące podmiot liryczny z adresatem.

Człowiek jest szczęśliwy, ponieważ Bóg pomaga mu we wszystkim , czuje się bezpieczny Ma nadzieję , że dzięki pomocy Boga dostąpi łaski i zbawienia .Bóg jest dobry jest opiekuńczy, troskliwy.

Kiedy zaczęto tłumaczyć Biblię na języki narodowe, sięgnięto najpierw po Księgę Psalmów, która łączy w sobie modlitewny, osobisty charakter z uniwersalną problematyką. Pierwszy przekład na język polski (Psałterz floriański) powstał na przełomie XIV/XV wieku na podstawie dawniejszych tłumaczeń, być może trzynastowiecznych. W późniejszych epokach do Księgi Psalmów sięgali najwięksi poeci (m.in. J. Kochanowski, J. Słowacki, A. Mickiewicz, Cz. Miłosz), a tłumaczenie tej księgi Biblii do dziś jest miarą poetyckiego kunsztu.

Jan Kochanowski, PSALM 91

Qut habitat in adiutorio Altissimi

Człowiek oddaje się w opiekę bogu  Ma nadzieję, że nie spotka go nic złego

Kto się w opiekę poda Panu swemu
A całym prawie sercem ufa Jemu,
Śmiele rzec może: "Mam obrońcę Boga,
Nie będzie u mnie straszna żadna trwoga." 

Bóg ratuje człowieka przed nim samym-, żeby nie popełniał więcej grzechów.

Ciebie on z łowczych obierzy wyzuje
I w zaraźliwym powietrzu ratuje;
W cieniu swych skrzydeł zachowa cię wiecznie,
Pod Jego pióry ulężesz biezpiecznie.

Dzięki Bogu możemy pokonywać wiele trudności.

Aniołom swoim każe cię pilnować,
Gdziekolwiek stąpisz, którzy cię piastować
Na ręku będą, abyś idąc drogą
Na ostry krzemień nie ugodził nogą.

Człowiek pokona grzeszną naturę.

Będziesz po żmijach bezpiecznie gniewliwych
I po padalcach deptał niecierpliwych;
Na lwa srogiego bez obrazy wsiędziesz
I na ogromnym smoku jeździć będziesz.

Psalm- mądrościowy

 

Człowiek  obawia się, że grzechu nie zostaną odpuszczone.

Mikołaj Sęp-Szarzyński, Psalm 130 – W domu

Choć człowiek jest pełen zwątpienia bóg pomaga mu się wyrwać z tej pętli.

Bóg jest sędzią łaskawym, okazuje mu wyrozumiałość  może pomoc wyrwać się człowiekowi z grzechu.

Człowiek nigdy nie ma  pewności czy jego prośby zostaną wysłuchane, nie może o sobie powiedzieć ,że nie grzeszy.

Bóg jest miłosierny, litościwy jest sprawiedliwy, dobry

W grzechach srogich ponurzony,
Ze wnętrzności serca mego
, Boże niezmierzony!
Mego głosu rzewliwego
Racz słyszeć prośby płaczliwe,
A z miłosierdzia Twojego
Nakłoń ucho lutościwe!

Będzieszli chciał nasze złości
Ważyć, Ojcze dobrotliwy,
Wagą twej sprawiedliwości -
I któż tak będzie szczęśliwy,
Kto tak w cnotach utwierdzony,
Gdy przyjdzie na sąd prawdziwy,
By nie miał być potępiony?

Ale Ty, sędzia łaskawy,
Nie według szczerej srogości
Karzesz nasze błędne sprawy.
Zakon Twój pełen lutości
I wierne Twe słowa, Panie,
Że mię wyrwiesz z tej ciężkości,
Czynią mi pewne ufanie.

Przeto, choć zorza różana
Promienne słońce przywodzi,
Choć mgłą ciemną przyodziana
Noc z ciemnościami przychodzi,
Narodowi wybranemu
Niech wątpienie nie przeszkodzi
Śmiele ufać Panu swemu.

Bowiem skarb jest nieprzebranyWieczne miłosierdzie Jego:

On nie leniw zgoić rany
I poddźwignąć upadłego;
On, prócz wszelkiego wątpienia,
Nie zapomni ludu swego,
Przywiedzie go do zbawienia.

Bóg prowadzi do zbawienia LUDZI I ŚWIATA.

 

Rodzaj psalmu – błagalno-pochwalny

Proszę dokończyć zdanie:

Księga Psalmów to poetycka opowieść o:

O działalności Boga i o oczekiwaniach człowieka wobec Niego.

Z psalmów czerpią inspiracje także twórcy kultury niezależnej. Proszę posłuchać, co do powiedzenia Bogu ma Kazik Staszewski w stworzonym przez siebie Psalmie 151.