polski

Temat: O wieloznaczności Prometeusza.

Mity greckie z biegiem czasu uległy desakralizacji – straciły swój specjalny, „boski” charakter, co wiąże się z odejściem Europejczyków od religii politeistycznych. Do dziś nie przestały być jednak jednym ze źródeł inspiracji dla twórców różnych dziedzin sztuki.

Literatura europejska wciąż chętnie odwołuje się do motywów mitologicznych. Ich obecność w utworach często służy ocenie współczesnego świata i jest jednocześnie wyrazem tęsknoty za antycznymi wartościami.

Proszę przeczytać mit Prometeusz Jana Parandowskiego.

Prometeusz

Inne podania głosiły, że człowiek jest tworem jednego z tytanów - Prometeusza, który ulepił go z gliny pomieszanej ze łzami. Duszę zaś dał mu z ognia niebieskiego, którego parę iskier ukradł z rydwanu słońca. Niedaleko miasta Panopeus pokazywano chatę z cegieł, gdzie Prometeusz ongi dokonywał swej pracy. Dokoła leżały odłamki gliniastej ziemi, a szedł z nich zapach jakby ciała ludzkiego. Były to bowiem resztki nie zużytego materiału. Dziś jeszcze czerwona ziemia beocka przypomina baśń o stworzycielu rodu ludzkiego.

Człowiek Prometeusza był słaby i nagi. Palce miał zakończone zbyt kruchymi paznokciami, by mu były obroną przed pazurami dzikich zwierząt. Jedynie jego postać, niepodobna do otaczających stworzeń, była widocznym obrazem bogów. Brakowało mu tylko ich siły. Niby młode zjawy senne błądzili ludzie, bezradni wobec potęg przyrody, której nie rozumieli. Wszystkie ich czyny były nieświadome i bezładne. Widząc to Prometeusz ponownie zakradł się do wielkiego spichlerza ognia w niebiesiech i przyniósł na ziemię pierwsze zarzewie. W siedzibach ludzkich zapłonęły jasne ogniska ogrzewając mieszkańców i płosząc drapieżne bestie. Mądry tytan uczył ludzi umiejętnego używania ognia, sztuk i rzemiosł.

Nie podobało się to Dzeusowi. Mając w pamięci niedawną walkę z gigantami, obawiał się wszystkiego, co pochodzi z ziemi. Kazał tedy Hefajstosowi, z bogów najbieglejszemu we wszelkich kunsztach, stworzyć kobietę cudnej urody, na wzór bogiń nieśmiertelnych. Gdy misterne to dzieło już było gotowe, Atena nauczyła pierwszą niewiastę pięknych robót kobiecych; Afrodyta otoczyła jej oblicze wdziękiem i w oczy wlała urok uwodzicielski; Hermes dał je skryty i pochlebczy charakter wraz z darem kuszącej wymowy; w końcu ubrano ją w złoto i uwieńczono kwiatami. I nazwano ją Pandorą, albowiem była ona darem dla ludzi od wszystkich bogów i każdy z bogów obdarzył ją jakąś szczególną właściwością. W posagu otrzymała glinianą beczułkę szczelnie zamkniętą, której zawartości nikt nie znał.

Tak wyposażoną Pandorę zaprowadził Hermes, posłaniec bogów, na ziemię i zostawił ją przed chatą Prometeusza. Mądry tytan wyszedł przed dom przyjrzeć się pięknej nieznajomej i od razu zwietrzył jakiś podstęp. Nie przyjął jej więc, ale odprawił i innym doradzał tak samo postąpić. Lecz Prometeusz miał brata nie bardzo rozumnego, imieniem Epimeteusz, co się wykłada: "wstecz myślący". Ten nie tylko nie wygnał Pandory, lecz natychmiast z nią się ożenił. Pandora ciekawa była zajrzeć do owej beczułki, którą bogowie dali jej we wianie. Ale przyszedł Prometeusz, odwiódł brata na stronę i przestrzegał: "Niemądry Epimeteuszu - rzekł - zrobiłeś już jedno głupstwo, żeś tę niewiastę, na zło chyba stworzoną przez bogów, przyjął do domu. Nie czyń przynajmniej drugiego głupstwa i nie otwieraj beczki ani żonie nie pozwalaj, bo tak mi się zdaje, że w niej jakieś wielkie licho siedzi". Epimeteusz przyrzekł, że się nad tym zastanowi. Miał zwyczaj myśleć bardzo długo i powoli, tak że zanim zdążył rozważyć słowa brata, szybkomówna Pandora nakłoniła go do otwarcia beczki. I oczywiście stało się nieszczęście. Ledwo podniesiono wieko, wyleciały na świat wszystkie smutki, troski, nędze i choroby i jak kruki obsiadły biedną ludzkość.

Prometeusz chciał teraz bogom podstępem za podstęp odpłacić. Zabił wołu i podzielił go na dwie części: osobno złożył mięso, które owinął skórą, oddzielnie zaś kości, i nakrył je tłuszczem. Zaczem poprosił Dzeusa: "Którą część weźmiesz, będzie odtąd bogom poświęcona". Dzeus wybrał tę, gdzie było więcej tłuszczu, domyślając się pod jego grubą warstwą najdelikatniejszego mięsa. Natychmiast przekonał się, że to same kości, okryte najgorszym tłuszczem. Ale wyrok był niecofniony: te właśnie części zwierząt składano w ofierze bogom niebieskim.

Dzeus zemścił się okrutnie. Na jego rozkaz przykuto Prometeusza do skały Kaukazu. Co dzień zgłodniały orzeł zalatywał, by mu wyjadać wątrobę, która wciąż odrastała. Wokoło było pusto i głucho. Skazaniec nie słyszał głosu ludzkiego ani nie ukazywała mu się twarz przyjazna. Palony gorącymi promieniami słońca, bez ruchu i spoczynku, trwał Prometeusz, niby wieczny wartownik, dla którego zawsze późno przychodzi noc w płaszczu gwiaździstym i za późno zorza poranku roztapia się w ciepłocie dnia. Jego próżne jęki spadały w przepaść gór jak martwe kamienie.

Prometeusz jest jedną z najwznioślejszych postaci w mitologii - bóg, który cierpiał przez miłość dla ludzi. Zanim do nich przemówił, byli jak ślepcy i brodzili w mroku, nie wiedząc ani o sobie nic, ani o świecie otaczającym, były im obce budowy kamienne, strzelające ku słońcu, nie znali sztuki ciesielskiej. Nie umieli powiedzieć, kiedy następuje kres zimy lub kwietnej wiosny, albo jesieni bogatej w plony. Żyli jak mrówki w ciemnych jaskiniach, aż on im pokazał, gdzie wschodzą gwiazdy i kędy zachodzą. Dał im naukę o liczbach, najprzedniejszą wiedzę i objawił kunszt pisania, ten skarbiec pamięci i źródło poezji. Oswoił zwierzęta, konie zaprzągł do wozu i na słone morze spuścił płóciennoskrzydłe statki. Dał chorym lekarstwa kojące i wynalazł zioła, które ból usuwają. W głębi ziemi wyśledził cenne metale i objawił, jak ze snu, lotu ptaków i głosów w przyrodzie odgadywać przyszłość. Prometeusz w człowieku rozbudził ducha i dał mu moc panowania nad światem. [...]

1.   Do jakiego rodzaju mitów można zaliczyć historię o Prometeuszu? Antropogeniczny bo opowiada o stworzeniu człowieka.

2.   Co oznacza imię Prometeusz? Bardzo rozumny inteligenty.

3.   Jaki był człowiek zaraz po stworzeniu przez Prometeusza?  Człowiek stworzony przez Prometeusza był nagi  i słaby przypominał zwierzę

4.   Czego Prometeusz nauczył człowieka? Prometeusz  nauczył człowieka władać ogniem, co umożliwiło rozwój  cywilizacji.

5.   Jaki był jego stosunek do człowieka? Jest dobry, litościwy

6.   Dlaczego Prometeusz został ukarany przez bogów? Ukradł ogień ze    spichlerza żeby dać go ludziom, Bogowie obawiali się utraty władzy . Zakpił z Zeusa dał mu  w ofierze kości otoczone tłuszczem.  

7.   Jaką karę wymierzyli mu  bogowie? Został przykuty do skały Kaukazu  i codziennie wygłodniały orzeł odgryzał mu  kawałek wątroby, a ona  mu odrastała.

Z mitem o Prometeuszu związane są określenia, których znaczenie proszę wyjaśnić i  zapamiętać:

PUSZKA PANDORY – symbolizuje nieszczęście
OGIEŃ PROMETEJSKI – rozwój cywilizacji, kultury

PROMETEIZM = POSTAWA PROMETEJSKA –bunt przeciwko Bogom, przeznaczeniu  losowi w imię  ogółu, jego dobra  gotowość do poświęcenia , bezinteresowność.

Proszę przeczytać utwór Stary Prometeusz Zbigniewa Herberta:


Pisze pamiętniki. Próbuje w nich wyjaśnić miejsce bohatera w systemie konieczności,
pogodzić sprzeczne ze sobą pojęcia bytu i losu.
Ogień buzuje wesoło w kominku, w kuchni krząta się żona - egzaltowana wesoła dziewczyna,
która nie mogła urodzić mu syna, ale pociesza się, że i tak przejdzie do historii.
Przygotowanie do kolacji, na którą ma przyjść miejscowy proboszcz i aptekarz
najbliższy teraz przyjaciel Prometeusza.
Ogień buzuje na kominku. Na ścianie wypchany orzeł i list dziękczynny tyrana Kaukazu,
któremu dzięki wynalazkowi Prometeusza udało się spalić zbuntowane miasto.
Prometeusz śmieje się cicho. Jest to teraz jedyny sposób wyrażenia niezgody na świat.

Zbigniew Herbert Król mrówek, Kraków 2001

[za:] Maturalnie, ze zdasz. Język polski, Warszawa 2004

1.   Gdzie rozgrywa się akcja utworu? Akcja dzieje się w domu  Prometeusza

2.   Odszukaj obecne w tekście dwa rekwizyty z mitu o Prometeuszu i wyjaśnij, w jakim celu wykorzystał je autor w utworze. Ogień i orzeł  - ogień jest wykorzystywany do zabijania, mordowania, wypchany   orzeł jest symbolem upadku władzy boskiej.  Została ona zastąpiona przez tyranię ludzi.

3.   Czym zajmuje się Prometeusz?  Pisze pamiętniki w których się zastanawia czy dobrze postąpił. Śmieje się z własnej naiwności. Rozczarował się postawą ludzi, którzy wykorzystali ogień do złych celów.

4.   Jaki jest świat, w którym żyje Prometeusz? Świat w którym żyje Prometeusz jest zniszczony przez ludzi. Ludzie są okrutni.

Prometeusz to stary człowiek, żonaty, mieszkający w wygodnym domu, przyjaźniący się z proboszczem i aptekarzem, wiodący leniwe, nudne życie na prowincji. O przeszłości  przypominają mu: orzeł – wypchany (nie istnieją bogowie, nie ma już więc i kary) i list od tyrana Kaukazu – ogień, który Prometeusz podarował ludzkości, został wykorzystany w sposób daleki od intencji dobroczyńcy – stał się narzędziem zbrodni, przemocy, symbolizuje zniewolenie. Ironią jest, że walczący przeciw tyranii bogów Prometeusz, przyczynił się do rozpowszechnienia tej postawy wśród ludzi. I bohater ma świadomość tego paradoksu. Nie buntuje się już, jest bezsilny, pisze pamiętniki, świat przestał być w jego oczach wart poświęceń.

Herbert posłużył się postacią z mitologii, by przedstawić bolesną prawdę o współczesnym mu świecie. Życiodajna siła, chroniąca niegdyś ludzkie domostwa – ogień prometejski – jest w nim niszczącym, śmiercionośnym żywiołem, wykorzystywanym do umacniania władzy. Czy początkowi ludzkości przeciwstawił jej upadek?